AMD – co to jest i jakie są objawy?
AMD (z ang. Age-related Macular Degeneration) to zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem – choroba siatkówki oka dotykająca centralnej części pola widzenia, czyli plamki żółtej. Plamka żółta odpowiada za to, co widzimy „na wprost” -detale, kolory, ostrość. AMD może istotnie wpłynąć na jakość codziennego życia, jeśli nie zostanie wcześnie rozpoznane i leczone.
Co to jest plamka żółta i dlaczego jej zwyrodnienie jest istotne?
- Plamka żółta (łac. macula lutea) to obszar siatkówki o najwyższej gęstości fotoreceptorów, przede wszystkim czopków – umożliwia widzenie ostre, kolorowe, zdolność do czytania, rozpoznawania twarzy, wykonywania precyzyjnych czynności.
- W zwyrodnieniu AMD dochodzi do uszkodzenia plamki: mogą to być zmiany w komórkach fotoreceptorowych, nabłonku barwnikowym siatkówki (RPE), naczyniówce i strukturach wspierających.
- Proces jest zwykle przewlekły, rozwija się powoli, ale może mieć okresy przyspieszonego pogorszenia, zwłaszcza w postaci mokrej AMD (wysiękowej).
Rodzaje AMD
W okulistyce wyróżnia się dwie główne postaci AMD:
| Postać | Cechy główne | Kto jest dotknięty częściej / charakterystyka |
| Sucha (atroficzna) | Powolny przebieg, degeneracja fotoreceptorów, cicha utrata funkcji; obecność złogów (druzy), zanik nabłonka barwnikowego, stopniowe pogarszanie widzenia centralnego. | Stanowi większość przypadków (np. 80-90 %) AMD. Postęp może trwać latami. |
| Mokra (wysiękowa, neowaskularna) | Tworzenie się nieprawidłowych naczyń krwionośnych pod plamką, przecieki płynów lub krwi, obrzęk, szybkie pogorszenie widzenia (czasem w tygodniach/dniach). | Około 10-15 % przypadków, jednak odpowiada za większość znacznych ubytków wzroku z AMD. |
Przyczyny i czynniki ryzyka
AMD to choroba wieloczynnikowa. Główne czynniki sprzyjające jej rozwojowi to:
- wiek – najważniejszy czynnik; ryzyko wzrasta znacznie po 60-65 roku życia.
- predyspozycje genetyczne – historia w rodzinie AMD zwiększa ryzyko.
- styl życia: palenie tytoniu (jedno z najsilniejszych modyfikowalnych ryzyk); dieta uboga w antyoksydanty, witaminy, luteinę, zeaksantynę i zdrowe tłuszcze omega-3
- czynniki systemowe: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, wysoki poziom cholesterolu, otyłość, choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca towarzysząca mogą nasilać zmiany w naczyniówce i wpływać na odżywienie plamki.
- ekspozycja na światło: promieniowanie UV i światło niebieskie mogą przyspieszać uszkodzenia oksydacyjne siatkówki/komórek plamki.
Objawy AMD – co może zauważyć pacjent
Objawy mogą być różne w zależności od postaci (sucha vs mokra), stadium i szybkości progresji. Często pierwszy etap przebiega bezobjawowo lub z minimalnymi zaburzeniami, które pacjenci przypisują zmęczeniu oczu lub wiekowi. Poniżej typowe objawy:
- potrzeba mocniejszego światła do czytania
- gorsze widzenie w warunkach słabego oświetlenia
- rozmycie krawędzi przedmiotów
- stopniowe przyciemnienie obrazu w centrum
- problemy z rozróżnianiem kolorów (mniej nasycone kolory)
- poważna utrata widzenia centralnego, trudności z czytaniem, pisaniem, rozpoznawaniem twarzy
- zniekształcenie linii prostych (np. prosta linia wydaje się falista)
- duża plama w centrum pola widzenia
- trudności wykonywania codziennych czynności (czytanie, rozpoznawanie twarzy, prowadzenie pojazdów)
Diagnostyka
Aby potwierdzić AMD (która postać, jak zaawansowana), używa się kilku metod badawczych:
- Badanie ostrości wzroku
- Badanie dna oka (oftalmoskopia)
- OCT (optyczna koherentna tomografia) – pozwala ocenić przekroje warstw siatkówki, obecność przesięków, obrzęku, grubość tkanek.
- Angiografia fluoresceinowa lub indocyjaninowa – ocenia naczynia, wykrywa neowaskularyzację.
- Test Amslera – prosty test domowy pozwalający zauważyć zniekształcenia linii, plamkę w centrum widzenia.
Przebieg i prognoza
- Sucha postać zwykle rozwija się powoli przez wiele lat. Utrata widzenia centralnego może być ograniczona lub pogłębiać się stopniowo.
- Mokra postać może prowadzić do szybkiego pogorszenia wzroku – kluczowy jest czas wdrożenia terapii, ponieważ im wcześniej rozpoczęte leczenie, tym większa szansa na zatrzymanie procesu i ograniczenie uszkodzeń
- Jeśli choroba jest zaawansowana, utraconej ostrości wzroku często się nie odzyskuje w pełni – leczenie ma na celu spowolnienie postępu i ochrona tego, co jeszcze zachowane.
Kiedy zgłosić się do specjalisty?
Jeśli zauważysz któryś z poniższych sygnałów, warto niezwłocznie skonsultować się ze specjalistą:
- falowanie linii prostych (np. prosta linia wydaje się wybrzuszona lub falista)
- pojawienie się ciemnej lub jasnej plamy w środku pola widzenia
- pogorszenie widzenia centralnego – trudności w czytaniu, widzeniu detali, rozpoznawaniu twarzy
- konieczność coraz mocniejszego światła do czytania
- problemy z kontrastem / barwami
Podsumowanie
AMD, czyli zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem, to choroba, która w znaczący sposób wpływa na ostrość widzenia centralnego i jakość życia pacjentów. Wyróżniamy dwie postacie: suchą – rozwijającą się powoli, oraz mokrą – mogącą prowadzić do gwałtownej i znacznej utraty wzroku. Do najczęstszych objawów należą: zniekształcenie obrazu (falowanie linii prostych), ciemna plama w centrum pola widzenia, trudności w czytaniu i rozpoznawaniu twarzy czy konieczność mocniejszego oświetlenia podczas pracy z tekstem.
Wczesna diagnostyka jest kluczowa – im szybciej rozpoznamy chorobę, tym większa szansa na skuteczne spowolnienie jej rozwoju. Regularne kontrole okulistyczne, zdrowy styl życia (dieta bogata w antyoksydanty, rzucenie palenia, ochrona oczu przed UV) oraz monitorowanie wzroku prostymi testami w domu pozwalają zmniejszyć ryzyko poważnych konsekwencji AMD.
Najważniejsza wskazówka dla pacjentów: nie bagatelizuj pierwszych objawów pogorszenia widzenia centralnego. Nawet subtelne zmiany są powodem, by skonsultować się z specjalistą.
Prof. dr hab. n. med. Iwona Grabska - Liberek
